HAVA YOLCULUĞUNUN SPORTİF
PERFORMANSA ETKİSİ
Sport Medicine 1999, Sep. 28 (3): 197-207
(*) Psikiytri Departmanı, California Üniversitesi,
San Diego, California, A.B.D.
(**) Egzersiz Bilimleri Departmanı. Georgia
Üniversitesi, Athens, Georgia, A.B.D.
Özet
Transmeridyen hızlı uçuşlar günümüz sporcuları için sık karşılaşılan bir unsurdur ve performans üzerinde oldukça olumsuz etkileri olduğu varsayılmaktadır.Uyku ve duygulanım durumundaki bozukluklar bu varsayımın en önemli destekçileridir.Ancak bilimsel veriler ne kabullenmemize ne de reddetmemize neden olmaktadır.
Transmeridyen uçuşlardan sonra sportif performansı değerlendirmek amaçlı çalışmalar değişik sonuçlar vermiştir ve major metodolojik hataları içermektedir.Uzun mesafeli uçuş sonrası takımların performanslarının düştüğünü göstermeye çalışan retrospektif çalışmalar genellikle sanıldığı gibi sonuçlar vermemiştir.
Sportif performansın transmeridyen uçuşlardan sonra bozulma olasılığı ancak ulaşılan ortamla internal sirkadyen ritmin desenkronizasyonu ve uyku bozukluğunun buna etkisi demonstre edilebilir ve kanıtlanabilir.Bunu için de saha özenli metodolojisi saptanmış çalışmalara gereksinim vardır.
Günümüz sporcuları için uzun hava yolculukları kaçınılmazdır. Pek çok spor dalında aylar boyunca defalarca uçuşlar yapmak gerekmektedir. Büyük organizasyonlar dünyanın dört bir yanında sporcuları bir araya getirmektedir. Genellikle hava yolculuklarının sportif performansı bozduğu varsayılır ancak deneysel gözlemler bunu doğrulamamaktadır. Uzun hava yolculuğunun performans üzerinde potansiyel bir ters etkisi bulunduğu tartışması, temelde hızlı transmeridyen yolculukların kişinin sirkadyen ritmi ile gidilen yer,n yerel saatinin uyuşmamamsı nedeniyle doğan sorunların ifade edildiği ‘jet lag’ üzerinde yoğunlaşmıştır. Jet lag semptomları oldukça iyi tanımlandığı için (1,2) uzun hava yolculuklarının performansa kötü etkileyeceğini beklemek yanlış değildir. Bu tür yolculukların stres (3,4), değişik beslenme (5), deh,dratasyon (6) tromboz(7), yolculuk sırasında kısıtlı hareket nedeniyle eklem katılıkları, ayak bileği ödemi ve viral (8) g,b, oedetilerle de performansı bozduğu belgelenmiştir. Bu makalede önce sirkadyen ritim prensipleri tartışılacak, ardından hızlı transmeridyen hava yolculuklarının sportif performansa olumsuz etkileri olduğu yönünde ki deneysel veriler üzerinde durulacaktır. Son olarak da bu tip yolculukların performansı olumsuz etkileme olasılıkları hakkında tartışılacaktır.
SUMMARY
It is hypothesised that transmerdian flying have a negative effect on the performance on the athletes. The disorder in the sleep and emotion is the most important supporter of this hypotthesis. However, scientific drates neither accept nor reject this. Studies made to evalute the sport performance after transmeridian flayings gave different result and had major methodological errors. Retrospective studies made to show that the performance of the decalines after long distance flayings didn’t result in the way it was supposed.
The possibility of disorientation of sport performance because of transmeridien flayings can only be determined if desengronization of the sirkedian rhythm and the effect of th,s on the sleep disorder can be demonstrated.
Sirkadyen Ritim Prensipleri
Sirkadyen ritimler, 24 saat boyunca oluşan periyodik osilasyonları ifade eden biyolojik olaylardır. (Latince circa=hakkında, dien=1 gün) Örneğin vücut sıcaklığı 18.00-20.00 arasında en üst noktasına ulaşırken 5.00-6.00 arasında en düşük seviyesine iner. Bu ritim dünyanın 24 saat içindeki rotasyonu ve aydınlık-karanlık döngüsüyle senkronizedir. Işık informasyonu retinohipotalamik yoldan doğruca suprakiasmatik çekirdeğe ulaşır. (9) Bu çekirdekten çıkan nöral outputlar bütün biyolojik ve davranışsal ritimlerde osilasyonlarıa yol açarlar.
Pek çok sirkadyen ritim çevresel ve davranışsal faktörlerden de etkilenir. (10,11). Örneğin vücut sıcaklığının ritmi kısmi olarak yemeklerden veya fiziksel aktivitelerden etkilenir. Bu nedenle, endojen ritmi değerlendirebilmek için özel teknikler gerekir.(12). Sirkadyen sistemle, uyku uyanıklık veya aydınlık-karanlık süreleri arasında uyuşmazlık olması halinde, uyku ve duygulanım bozuklukları ortaya çıkar(13-16). Bu ne bir örnek jet-lag semptomlarıdır.Yeni zaman dilimine uyum sağlamak için geçilen her meridyen için 1 gün geçmesi gerekir.
Jet-Lag Sportif Performans Hipotezi
Optimal performans için fizyolojik ve psikolojik olarak en üst seviyede olmak gerekliliği uzun hava yolculuklarının bunu olumsuz etkileyebileceği olasılığını yükseltmektedir. Ancak bu konuda olduk az çalışma vardır. Bilinen çalışmalar, sportif performansın uzun hava yolculuğundan önce ve sonra yapılan deneysel değerlendirmeleri ile yolculuk öncesi yapılan retrospektif analizlerinden oluşmaktadır.
2.1 Deneysel Jet-Lag Çalışmaları
Sasaki (17) Sovyetler Birliği voleybol takımının Japonya’daki maçlarda ilk üç gün kötü,sonraki 6 gün iyi sonuçlar elde etmesinden yola çıkarak uzun hava yolculuğunun performansı olumsuz etkilediği sonucuna ulaşılmıştır. Ancak bu diğer takımların kötü oynaması veya sporcularının kişi bazında daha iyi o nedeniyle de olabilir. Ayrıca Sasaki yolculuk öncesi performans değerlendirmeleri yapmamıştır. Transmeridyen hava yolculukları sonrası sportif performansın bozulduğunu kanıtlayan deneysel çalışma bulunmamaktadır. Bu çalışmalar içinde tek kontrollü jet-lag deneyi (18) uzun hava yolculuğunun olumsuz etkisini gösterememiştir. Bu veriler transmeridyen hava yolculuklarının kesinlikle performansı olumsuz etkileyeceği görüşlerini şüpheyle karşılamamıza yetmektedir.
2.2 Retrospektif Çalışmalar
İki hipotezden yola çıkılarak yapılmıştır.
1.Jet Lag hipotezine göre transmeridyen hava yolculuklarından sonra performansı bozan jet-lag fenomenidir. Bu hipoteze dayanarak 3 öngörü yapılabilir. Birincisi, takım performansları dışında yapılan karşılaşmalarda bozulur. İkincisi, performans bozukluğu doz-cevap paternine göre değişir. Üçüncüsü ise, jet-lag semptomları genellikle doğuya uçuşlarda batıya olanlardan daha fazla olur.
2. Sirkadyen zaman hipotezi, sportif performansın endojen olarak belirlenen ve akşamüzeri pik yapan bu sirkadyen ritmi vardır görüşüne dayanmaktadır.
Yapılan çalışmalara bakıldığında retrospektif veriler sportif performans üzerinde sirkadyen etki olmadığı gösterir. Bazı pozitif sonuçlar bulunmuştur. Ancak bunların yolculuk nedeniyle mii yoksa takımın kendi performansının düşüklüğü nedeniyle mi ortaya çıktığı tam ayırt edilememiştir.
Transmeridyen hava yolculuklarının performans üzerinde olumsuz etkileri aşağıdaki varsayımlardan biri üzerine oturtulabilir.
Sportif Performansın Srikadyen Ritmi Var mıdır?
Pek çok yazar böyle bir ritim olduğunu savunmuşlardır, ancak şu faktör göz önüne alınmadan bunun doğruluğunu tartışmak pek doğru olmaz.
a) Beslenme durumu; yemek saatleri ile birlikte değişen kas glikojen miktarları(24) genellikle sabah saatlerinde alınan kafeinin (25) etkileri gibi hususlar dikkate alınmalıdır.
b) Eklem katılığı,genellikle uyku sırasında hareketsiz kalan eklemler gün boyunca açılır ve akşam saatlerinde eklem mobilitesinde artış görülür (26).
c) Uyku ataleti, günün saatinde olursa olsum uyandıktan hemen sonra hareket etmekte bir isteksizlik olur (27-29).
d) Sporcular genel olarak saatlerine denk gelen karşılaşmalarda daha başarılı olurlar.(30).
e) Yarışma öncesi dinlenmenin olumlu etkileri gösterilmiştir(19).
f) Çevre ve vücut sıcaklığı; genellikle öğleden sonra hava sıcaklığının biraz arttığı saatlerde performansın daha iyi olduğu ifade edilmiştir (20,21). Artık ters yönünde de yayınlar vardır (31,32).
g) Motivasyon; bazı çalışmalarda sabah saatlerine motivasyonun düşük olduğu söylemekle birlikte, önemli karşılamalarda bu öngörüşün doğru olmadığı görülmektedir (20). Ayrıca araştırmalarda sporcuların genellikle isteksiz davranmaları araştırmacılarca iyi bilinen bir gerekçedir.
h) Beklentiler; hem gönüllüler hem de araştırmacıların sabah saatlerinde performansın düşük olacağı yönünde beklentileri olmaktadır.
Yukarıda sıralanan maddeler sporcuların performanslarındaki diurnal değişikliklerin de irdelenmesi gerektiğini düşündürmektedir. Şüphesiz ki sporcuların kendi spor dallarındaki performanslarını iyi bir metodoloji ile incelemek en doğru sonuçları verecektir.
3.1 Spora Özgü Performans
Uzun mesafe koşularda genellikle dünya rekorları akşamüzeri yapılan yarışlarda kırılmaktadır.Ancak buna neden hava durumu olabileceği gibi, finallerin genellerin bu saatlerde koşulması da olabilir.(20)
Yüzme sportif performansın diurnal olup olmadığını değerlendirmede daha iyi bir ortam sağlar. Çünkü kapalı havuzda, su ve ortam sıcaklığı daha az değişkendir.
Baxter ve Reilly(27), Rohadi ve ark. (28), Conroy ve O’Brien (29) akşam saatlerinde sabah saatlerine göre genellikle daha iyi sonuçlar elde ettiğini rapor etmişlerdir. Ancak spora özgü performansın diurnal ritmi olduğu yine de kesinlik kazanmamıştır. Ayrıca, akşam saatlerinde alınan iyi sonuçlara neden olabilecek pek çok faktör de göz ardı edilmemelidir.
3.2 Laboratuar Deneyleri
Günün farklı saatlerinde, laboratuarda sportif performansı test etmek için yapılmış bir seri çalışma vardır. Bu çalışmalarda maksimum 02 tüketimi (33-39), dayanıklılık (yorgunluk zamanı) (38-40), anaerobik güç ve kapasite (4,41,42) kas kuvveti ve dayanıklılık (36,40,41,46,) fizyolojik yanıtlar (33,34,36-38,40,47,48) ve sabit bir yüklenmeye alınan yanıtlar(22,35,36,38,49) değerlendirilmiştir. Tüm bu değerlendirmelerde diurnal bir ritim olduğu yönünde kesin kanıtlar elde edilememiştir.
Uyku Bozukluğu
Sirkadyen sistemle uyku-uyanıklık döngüsü arasındaki desenkronizasyon uyku bozukluğu ile sonuçlandığı bir gerçektir (50-52). Uyku bozukluğuna duygulanımda ve performans üzerinde olumsuz etkileri olduğu bilinmekle beraber sportif performansı bozduğu kesinlik kazanmış değildir.Yüksek motivasyon genellikle uyku bozukluğunun yan etkilerinin üstesinden gelmektedir.
SONUÇ
Transmeridyen uzun hava yolculuklarının performansı bozduğu yönünde genel bir kanı vardır. Ayrıca yolculuk sonrası duygulanım ve bilişsel testlerde bozukluk olduğu görülmüştür. Bazı makalelerde (4,20,23,53-55) transmeridyen hava yolculuklarının sportif performansı bozduğu bildirilmişse de genellikle bilimsel verilere dayanmıştır. Sadece birkaç çalışmada yolculuk sonrası performans değerlendirilmesi yapılmış ve kesin bir sonuca ulaşılamamıştır.
Sağlam bir metodolojiye oturtulmuş çalışmalarla, sportif performansın sirkadyen ritmi olup olmadığı ve hava yolculuklarıyla performansın bozulup bozulmadığı iyi dökürnante edilmelidir. Bunlar yapılanı dek kronoterapötik yönündeki önerilen kabul görmesi doğru bir yaklaşım olmayacaktır.
KAYNAKLAR
1. Waterhouse J, Rilly T, Atkinson G. Jet Lag. Lancet 1997 ; 350: 1611-16
2. Graeber RC, Jet lag and sleep disruption. In Kryger MJ, Roth T, Dement WC, editors. Principles and practice of sleep medicine, Philadelphia (PA) : Saunders, 1989: 324-31
3. Beh HC, McLaughlin P. Effect of long flights on yte cognitive performance of air crew. Precept Mot Skills 1997 ;84:319-22
4. Reilly T, Atkinson G, Waterhouse J. Travel fatigue and jet-lag J sports Sci 1997;15:365-9
5. O,Conner PJ, Morgan WP.Atletic performance following rapid traversal of multiple time zones. Sports Med. 1990; 10:20-30
6. Rayman RB. Passenger safety, health, and comfort; s review. Aviat Spaca Environ Med. 1997;68:432-40
7. Teenan RB, McKay AJ. Peripheral arterial thrombosis related to commercial airline flights: another manifestation of the economy class syndrome. Br J Clin Pract 1992;46:165-6
8. Shieh YS, Baric RS, Sobsey MD. Detection of low of enteric viruses in metropolitan and airline sewage. Appl Environ Microbial 1997; 63 :4401-7
9. Card JP, Moore RY. The organization of visual circuits influencing the circadian activity of the suprachiasmatic nucleus. In: Klein DC, Moore RY, Reppert SM,editors. Supsrachiasmatic nucleus: the mind’s cloock. New York: Oxford University Pres, 1991:51-76
10. Carrier J, Monk TH. Estimating the endogenous circadien temperature rhythm without keeping people awake. J Biol Rhythms 1997;12:266-77
11. Minors DS, Waterhouse JM. Masking in humans: the problems and attempts to solve it. Chronobiol Int 1989 ; 6:29-53
12. Moore-Ede MC, Sulzman FM, Fuller CA. The clocks that time us: physiology of the circadian timing system. Cambridge (MA) : Harvard University Press,1982
13, Weitzman ED.Chronobiology of man :sleep,temperature and neuroendocrine rhytms.Hum Neurobiol 1982;1: 173-83
55. Evans JI ,Christine GA,Lewis SA et al.Sleep and time zone changes :a study in acute sleep revelsal .Arch Neural 1972; 26: 36-48
15. Moore –Ede MC, Czeisler CA, Richardson GS:Circadian time –keeping in health and disease :basic properties of circadian pacemakers . N Eng J Med. 1983; 309: 469-76
16. Winget CM, Deroshia CW, Markley CL, et al.. A review of human physiological and performance changes associated with desynchronises of biological rhythms.Aviat Space Environ Med. 1984; 55: 1085-96
17. Sasaki T. Effect of jet lag on sports performance. In Scheving LE, Halberg F, editors Chronobiology :principles and applications to shifts in schedules .Rockville (MD) : Sijthoff & Noordoff , 1980 : 417-31
18. O’Connor PJ , Morgan WP , Koltyn KF , et al. Air travel across four time zones in college swimmers .J Appl Physiol 1991;70 : 756-63
19. Houmard JA. Impact of reduced training on in athletes Sports med. 1991 ; 12: 3 80 93
20. Reilly T , Atkinson G , Waterhouse J.Biological rhythrns and exercise . New York : Oxford University Pres , 1997
21. Atkinson G, Reilly T. Circadian variation in sports performance .Sports med. 1996 ;21 292-313
22. Atkinson G, Reilly T. Effects of age and time of day on preferred work rades during prolonged exercise. Chronobiol Int 1995; 12 : 121 – 34
23. Winget CM. Deroshia CW ,Holley DC.Circadian rhthms and athletic.Med. Sport SC Sports Exerc 1985 ;17 : 489 –516
24. Coyle EF, Montain SJ. Benefits of fluid replacement with carbonhydrate during exercise. Med Sci Sports Exerc 1992;24:S324-30
25. Tarnopolsky MA. Cefferine and endurance performance. Sports Med. 1994; 18:109 25
26. Wright V, Dowson D, Longfield MD. Joint stiffness:its characterisation and significance.ç Biomed Eng 1969;4;8-14
27.Baxer C Reilly T. İnfluence of time of day on all_out swimming. Br J sports Med 1983;17:122-7
28.Rodahi A O’Brien M, Firth RGR. Diurnal varition in performance of competive swimmers.J sports Med 1976;16:72-6
29. Conroy RTWL, O’Brain M. Procedings: diurnal varition in athletic performance Physiol 1974;236:51 P
30. Hill DW,Leiferman JA, Lynch NA, Al Temporal specificity in adaptation to high intensity exercise training. Med Sci Sports exerc 1988;30:450-5
31. Booth J. Ward JJ. Improved running performance in hot humid conditions following wholo body precooling .Med Sci Sports Exerc 1997;29:943-9
32. Hessemer V, languish D, Bruck K,et al. Effects of slighly lowered body on endurance performance in humans. J Appl phsiol 1984; 57:1731-7
33. Wojzak-Jaroszowa J, Banazkiwicz A. Physical work capacity during the day and night Ergonomics 1974 ;17:193-8
34. Davies CTM, sargeant AJ. Circadian variation in physionlogical responses to exercise one stationary bicycle ergometer . BRJ Ind Med 1975;32:1 10-4
35. Faria IE, drummed BJ circadian changes in resting hearth rate and body temperature, maximal oxygen consumption and percevied exertion .Ergonomics 1982;25:381-6
36. Ilmarinen J, Ilmarinen R, korhonen O, et al. Circadian variation of physiological functians related to physical work capacity.Scand J Work Environ Health 1980 ; 6:1 12 –22
37. Reilly T, Brooks Ga. Investigation of circadian rhythms in metabolic responses to exercise .Ergonomics 1982 ; 25 : 1093-107
38. Reilly T, Robinson G, Minors DS.Some circulatory resposes to exercise at differnt times of day. Med. Sci Sports Exerc 1984;16:477-82
39. Hill DW, cureton KJ collins MA, et al. Diurnal variations in responses to exercises of morning types and evening typres. J Sports Med Phys fitness 1988;28:213-9
40. Reilly T, Brooks GA. Exercise and circadian varition in the body tempareture measures Int J Sports Med 1986;7:358-62
41. Hill DW.Smith JC. Circadian rhythm in aerobic power and capacity .Can j Sports Sci 1991; 16:3 0-2
42. Bernard T, Giacomoni M,Gavarry O, et al.Time-of day effects in maximal anaerobic leg exercise . Eut Appl Physiol 1998;77: 133-8
43. Reinberg A, Motohashi Y, Bourdelau P,et al.Alteration of period and amplitude of circadion rthms in shift workers, Eur J Appl Phsiol 1988;57:15-25
44. Atkinson G, Greeves J, Reilly T, et al Day-to-day and circadian variabilit of leg strength measured with the LIDO isokinetic dynmometer. J Sports Sci 1995;13:18-9
45. Geauthier A, davenne D, gentil C , et al. Circadian rhythm in the torque developed by elbow flexors during isometric contraction : effect of sampling shcedules chronobiol Int 1997;14:287-94
46. Cubri J , DE witte B, clarys JP et al. Cırcadian , variation in blood pressure responses to muscular exercise. Ergonomics 198;31:1559-65
47. Deschenes MR, Sharma JV, Brittingham KT, et al. Chronobiological effects on endurance performance and selected physiological responses Eur J Appl phsiol 1998;77:249-56
48. Cohen CJ, Muehi GE. Human circadian ryhthms in resting and exercise pulse rates. Ergonomics 1977;20:475-9
49. Hill DW, Cuieton KJ, Collins MJ , Effect of time on day on percieved exertion at work rates above and below the ventilatory threshold. Rea Q Exerc Sport 1989;60:127-33
50. Czeisler CA Weizman ED, Moore- Ede MC, et al Human sleep: ıts duration and organization depend on ıts circadian phase. Science 1980;210:1264-7
51. Weitzman Ed, Kripke Df. Goldmacher F et al. Acute reverseal of sliep-sllep-waking cycle in man: effect on sleep stage patterns. Arch Neurol 1970;22:483-9
52. Dijk DJ, Czeisler CA, Contribution of the circadion pacemaker and the sleep homeostat to sleep propensity, sleep structure, elecroencephalographic slow waves, and sleep spindie activity in humans. J Neurosci 1995;15:3526-38
53. Reilly T, Human circadian ryhthms and exercise. Crit Rev Biomed Eng 1990;18(3):165-80
54. Reitveld WJ. Circadian rhytms: physical performance as function of time of the day. Int J Sports Med. 1984;5:25-7
55. Shephard RJ. Sleep, biorhythms and human performance. Sports Med. 1984;1:11-37